Bilişim, kısaca, “teknoloji ve bilgi kullanılarak üretilen sonuçlar” olarak tanımlanabilir. Bilgi ve hesaplamayı bir araya getiren bilim dalıdır. Bilişimin birkaç yönü vardır; bilgisayar yazılımı ve donanımı, bilgisayar kullanıcısı ve bilgi toplumu gibi… Bilgi ile teknoloji dünyası arasında köprü vazifesi görür. Bilişim; verileri aktarma, saklama ve çeşitli algoritmalarla işleme yapabilen matematiksel cihazlar tasarlar. Diğer bilim dallarındaki olguları ve süreçleri ve algoritmalar aracılığı ile işleyerek, soyutlaştırır. Artık hayatın her alanında bilişimle bağlantılı uygulamalara rastlamak mümkün. Her türlü bilgisayar donanımı ve her çeşit yazılım, bilişimin bir parçasıdır. Makalemizde, birçok yönden bilişimi mercek altına aldık.
Tanımı
Bilişim; “bilişim bilimi” ve “bilgisayar bilimi” gibi adlarla da bilinir. Bilgi ve hesaplamanın kuramsal temellerini oluşturur. Bu temellerin bilgisayar sistemlerinde uygulanabilmelerini sağlar. Bilgi teknolojilerinde pratik teknikleri araştıran yapısal bir bilim dalıdır. Her tür mekanik hesaplama ve bilgiyi inceleyip elektronik cihazlar aracılığı ile düzenli biçimde işleme bilimidir. Bilişimciler; bilgileri oluşturur, tanımlar ve bu elde edilen bilgileri dönüştürür. Daha sonra algoritmik süreçler icat ederler, kompleks sistemleri tasarlarlar, ve “soyutlamalar” formüle ederler.Bilişim; temel olarak hesaplama ve bilginin teorik altyapısıdır. Bilgi ve hesaplamanın pratik tekniklerle uygulanması ve kurulumu ile ilgilenen bilim dalıdır. Başka bir ifadeyle; bilginin, bilgisayar gibi teknolojik cihazlarla işlenmesi uygulamasıdır. Bilgi işlemlerinde uygulanabilen soyut matematiksel yapılarla da ilgilenir. Kuramsal bilişim; matematiksel kuramlar üretir. Bilgisayar bilimi; ilgili nesneleri ve süreçleri çözümleyerek soyut matematiksel yapılara ve algoritmalara dönüştürür. Teknik bilişim; soyut matematiksel yapıların aktarılması, depolanması ve otomatik olarak işlenmesi için matematiksel cihazlar tasarlar. Matematik, fizik ve elektroteknik, bir mühendislik alanı olarak bilişimin köklerini oluşturur.
Başka bir tanıma göre de, bilişim, "bilgisayar merkezli bir bakış açısıyla bilgisayar sistemlerine odaklanan ve bilgiyi depolayan, işleyen ve iletişim kuran doğal ve suni sistemlerin yapısını, davranışını ve etkileşimlerini inceleyen, bilgi biliminde öğretim, insan-bilgisayar etkileşimi, bilgi sistemi analizi ve tasarımını içeren bir program, telekomünikasyon yapısı, bilgi mimarisi ve yönetimi"dir.
Bilişim Tarihi
Bilişim ve bilişim teknolojileri, 1960’lı yıllarda ortaya çıkmaya başlamıştır. İlk olarak “veri işleme” şeklinde ortaya çıkan bilişim, daha sonra bilişim teknolojilerinin yaygınlaşması ile gelişmiştir. Ardından ağlar vasıtası ile bilgisayarlar arası veri paylaşımı dönemi başlamıştır. Geniş Alan Ağları (Wide Area Network - WAN) ve Bölgesel Alan Ağları (LAN), bilişimin yaygınlaşmasında çığır açmıştır.
Bilişimle ilgili bazı önemli tarihleri şöyle sıralayabiliriz;
1956 yılında Alman bilgisayar bilimcisi Karl Steinbuch, bir gazetede yayınlanan “Bilişim: Otomatik Bilgi İşlem” başlıklı makalede ilk kez “bilişim” kelimesini kullandı.
Fransızca “bilişim” anlamındaki “informatique” kelimesi, ilk kez 1962 yılında Philippe Dreyfus tarafından kullanıldı.
1960’lı yılların ortalarında Fransa'da bilişim alanında nitelikli bilgisayar uygulamaları başladı.
1960'ların sonları ve 1970'lerin başlarına kadar bilişimle ilgili resmi bir eğitim programı yoktu.
1975-1980’li yıllar arasında bilişim alanında önemli gelişmeler yaşandı.
1980'li yıllarda dijital gelişim süreci yaşandı. Bu dönemde metin, ses ve görüntüler bilgisayar ortamında işlenmeye başlandı.
1990’lı yıllarda başlayan bilişimde dönüşüm uygulamaları, 2010 yılına kadar yoğun bir şekilde devam etti.
Bilişim Teknolojisi Nedir?
Türkçe “Bilişim Teknolojisi (BT)”; İngilizce "Information Technology (IT)” kavramı; “veri işleme ve bununla ilgili iş alanları” şeklinde tanımlanabilir. Bilgisayar tabanlı bilişim sistemlerini içerir. Bilişim teknolojisi, 4 temel kategoride değerlendirilir; yazılım, hizmetler, donanım ve ekipmanlar… Bilgisayar donanımları, yazılımlar, bilişim tasarımları, bilişim uygulamalarının geliştirilmesi, yürütülmesi ve yönetilmesini konu alan süreçleri ifade eder. Bilginin, yazılımlar ve bilgisayarlar aracılığı ile işlenmesi, dönüştürülmesi, saklanması, korunması, erişilmesi ve paylaşılması gibi süreçlere olanak sağlayan teknoloji alanıdır. Bilgisayar verileri yönetimi, ağ bağlantıları, veri tabanı, bilişim sistemleri yönetimi, bilgisayar donanımları ve yazılım tasarlanması gibi alanlarla da ilgilenir.
Bilişim teknolojileri sayesinde bilgiler ve veriler, kısa sürede milyonlarca insana ulaştırılabilir. Bilgisayar ve iletişim araçları, bilişim teknolojisinin temelini oluşturur. Yazılım ve donanımlar, bu teknolojilerin kullanılmasını olanak sağlayan köprülerdir. Aynı zamanda hayatı kolaylaştırarak zamanı verimli kullanmayı sağlayan teknolojilerdir. Bilgiye istenildiği zaman, herhangi bir mekânda anlık veya hızlı bir şekilde ulaşılmasına olanak tanır. Ayrıca, her an bilgi üretilmesini sağlar.
Endüstri ve sanayinin bel kemiğini oluşturan bilişim teknolojileri, üretime katkı sağlayarak ülke ekonomilerini ayakta tutan faktörlerden biridir. Firmalar, bilişim teknolojileri sayesinde maliyetlerini düşürebilir, küresel rekabetlere cesaret edebilir. Bilgisayar, televizyon, radyo, internet, mobil telefonlar, tabletler, elektronik postalar bilişim teknolojilerinin birer ürünüdür. Bilişim teknolojileri, şu temeller üzerinde gelişmiştir; enformasyon, kuantum mekaniği, moleküler biyoloji, oşinografi, ekoloji, uzay bilimleri…
Bilişim teknolojisi, bilgisayar dışında birçok alet, cihaz ve ekipmanı da kapsar. Bazıları şunlardır; hesap makineleri, izole kablolar, elektronik tüpler, televizyon ve radyo vericileri, telefon ve telgraf hatları, ses ve video kayıt cihazları, faks, ölçme, kontrol ve test cihazları, elektronik makineler ve aletler, bilgisayar ekipmanları, telekomünikasyon sistemleri, vs…
Bilişim ve İletişim
Bilişim ve iletişim teknolojileri, birbiri ile bağlantılı teknolojilerdir. Telekomünikasyon sistemlerinin dijitalleşmesi ile dijital verilerin ve bilgilerin iletilmesi sağlanmıştır. Bu şekilde bilişim ve iletişim teknolojileri birbirini tamamlayan iki kavram haline gelmiştir. Bilişim ve iletişim teknolojileri, toplumsal ve ekonomik gelişmenin bir parçasıdır. Bireylerin birbirleri ile ve kurumlarla ilişkileri, iletişimleri büyük oranda bilişim ve iletişim teknolojileri gerçekleşmektedir. Ekonomik anlamda da üretim ve verimlilik kavramları bu teknolojilerle hayata geçirilebilmektedir. Günümüzün en önemli bilişim parçası olan internet ağları; aynı zamanda genel iletişim aracıdır. Kablolar ve hatlar aracılığı ile bilgisayarlar arası verilerin transferine ve paylaşılmasına olanak sağlar; çeşitli yazı ve ses dosyaları, görüntüler ve fotoğraflar gibi çok sayıda dokümanı aktarmaya aracılık eder.
Bilişim ve iletişim teknolojileri şu süreçler üzerinde gelişmiştir; dijital cihaz, araç ve gereç geliştirme ve üretme, dijital ekipman ve dokümanlar geliştirme ve üretme, telekomünikasyon hizmetleri geliştirme ve üretme, ağ hizmetleri geliştirme ve üretme, yayıncılık (medya) araç, cihaz ve hizmetleri geliştirme ve üretme...
Bilişim ve Yaşam
Bilişim, özellikle son 20 yıl içinde internetin, hayatın her alanında kullanılmaya başlanması ile sayısız işlem ve uygulamanın temelini oluşturuyor. İletişim başta olmak üzere medya, ev ve iş hayatı, lojistik, alışveriş ve ulaşım gibi sayamayacağımız kadar alanda bilişimden bir parça bulabilirsiniz. Bilişim sayesinde yaşamın her alanında çığır açılmıştır. Fotoğraf makineleri, çamaşır ve bulaşık makineleri, televizyon, yayıncılık ve müzik sistemleri, sosyal medya ağları ve sanal devlet uygulamaları gibi yaşamın omurgasını oluşturan hizmetlerin gerçekleşmesini sağlayan “sihirli değnek” bilişimdir.
Bilişim ve Bilgisayar
“Bilişim” deyince bilgisayarlara ayrı bir parantez açmak gerekiyor. Artık yaşamın bir parçası haline gelen bilgisayarlar, akıl almaz orandaki verileri ve dokümanları kısa sürede işleyebiliyor, depolayabiliyor ve iletebiliyor. Bilgisayarların karmaşık donanım ve yazılım sistemleri ve bu sistemlerin gerçekleştirdiği hizmetler, bilişimin ta kendisidir. Bilişim bilimi; bu sistemlerin modellenmesi, tasarımı, araştırılması, geliştirilmesi, üretilmesi ve uygulanması ile ilgilenir. Bilişim, pratikte bilgisayarlarla ilgili konuları kapsar. Algoritmalar, formül yapıları, bilgisayar dilleri, yazılım ve bilgisayar donanımları bu konuların başlıcalarıdır.
Bilişim Etiği Nedir?
“Bilişim etiği” kavramı bir felsefe dalıdır. Bilgisayar dünyasındaki insanların davranışlarını inceler. Bilişim etiği alanında en önemli isimler, Luciano Floridi ve Michael Davis’tir. Hackerlik, lisans sorunları, dosya ve veri paylaşımı, demokratik olmayan bilişim uygulamaları gibi konularla ilgilenir. Bilgisayar Etik Enstitüsü (Computer Ethics Institute) tarafından belirlenen bilişim etik ilkeleri şunlardır;
Bilgisayar, insanlara zarar vermek için kullanılamaz.
Başka insanların bilgisayar çalışmaları karıştırılamaz.
Bilgisayar ortamında başka insanların dosyaları karıştırılamaz.
Bilgisayar, hırsızlık yapmak için kullanılamaz.
Bilgisayar, yalan bilgiyi yaymak için kullanılamaz.
Bedeli ödenmeyen (lisanssız) yazılım kopyalanamaz ve kullanılamaz.
Başka insanların bilgisayar kaynakları izin almadan kullanılamaz.
Başka insanların entelektüel bilgileri başkasına mal edilemez.
Kişi yazdığı programın sosyal hayata etkilerini dikkate almalıdır.
Kişi bilgisayarı, diğer insanları dikkate alarak ve saygı göstererek kullanmalıdır.
Bilişim Suçları Nedir?
Bilişim suçu, “bilgisayar suçu” olarak da bilinir. Bir bilgisayar ve ağ kullanılarak işlenen herhangi bir suç, genel olarak “bilişim suçu” olarak ifade edilir. Bilginin elektronik ortamda aktarılması sırasında işlenen suçlardır. Bir suçun işlenmesinde kullanılabilen bilgisayar, bir suçun hedefi de olabilir. “Bir kişinin, sizin bilginiz ve onayınız dışında bilgisayar ortamındaki bilgilerinize ve haklarınıza yasadışı yollardan erişimi” olarak özetlenebilir. Bilişim suçları, ulusal ve uluslararası alanda mücadele edilmesi gereken boyuta ulaşmıştır. “Uluslararası bilişim suçları”, devletin çıkarlarını ilgilendiren bilgilerin çalınmasıdır. Devler arasında krizlere yol açan bu duruma “siber savaş” adı da verilir.
Bilişim suçlarına örnek olarak şunlar verilebilir; yazılımların veya çeşitli dosyaların şifrelerinin kırılması, e-mail veya sosyal medya hesaplarının şifrelerinin kırılması, telif hakları ihlalleri, çocuk pornografisi ve çocuk istismarı, mahrem bilgilerin kaybedilmesi, çeşitli özel bilgilerin yasaya aykırı şekilde elde edilmesi, özel hayatın gizliliğini ihlal, çeşitli virüslerle bilgisayarların ele geçirilmesi, kredi kartı bilgilerinin çalınması, banka hesaplarının ele geçirilmesi, kimlik bilgilerinin çalınması, devletin gizli bilgilerinin ele geçirilmesi…
“Siber suçlar” olarak da tanımlanabilen bilişim suçları şöyle sınıflandırılır;
Bireylere veya birey gruplarına yönelik suçlar
Mağdurun onurunu zedelemeye yönelik suçlar
Mağdura fiziksel veya zihinsel olarak doğrudan veya dolaylı olarak zarar verme suçu kastı ile işlenen suçlar
İnternet ve cep telefonu gibi iletişim araçları ile zarar vermeye yönelik suçlar
Ulusal güvenliğe yönelik suçlar
Ekonomiye yönelik suçlar
Bilişim Uygulamaları
Bilişimle ilgili bazı terimlere ve uygulamalara da göz atalım:
İnternet Bilişimi: İnternet tabanlı bilgi sistemlerinin ardındaki teknolojilerin denenmesi, problemlerin internet tabanlı çözümlere göre çözülmesi uygulamalarıdır.
Veri Madenciliği ve Bilgi Analizi: Karmaşık verilerin toplanması, analizi ve görselleştirilmesi ile zorlu veri analizi sorunlarına karşı teorik araştırma ve işletme uygulamalarıdır. Devlette kritik bir rolü vardır.
Hayat Bilgisi Bilişimi: Bilim insanlarının organizmaların ve ekosistemlerin temel bileşenlerini belirlemede büyük ilerleme kaydetmesine yardımcı olan suni bilgi sistemlerini inceler.
Sosyal Bilişim: Bilişimdeki gelişmeler, sosyal etkileşimin kalıplarını inceleme, tanıtım uygulamaları gibi sistemlerle ilgilenir. Sosyal yazılım uygulamalarını hazırlar ve inceler.
Veri Bilimi: Bilgi veya bilgi elde etmek için çalışan, disiplinler arası ortaya çıkan bir alandır. Bilgi bilimi, bilgisayar bilimi, istatistik, tasarım ve sosyal bilim gibi alanları birleştirir.
İnsan-Bilgisayar Etkileşimi: Bilgi ve hesaplamayı yararlı, kullanışlı ve herkes için erişilebilir kılmaya çabalamaktadır. Teknik becerileri ve uzmanlığı daha geniş bir perspektifle birleştirmeyi sağlar.
Bilgi Mimarisi: Başarılı web sitelerinin, yazılımların, intranetlerin ve çevrimiçi toplulukların gelişiminde önemli bir bileşendir. Temel bilgileri mantıklı ve sezgisel bir şekilde yapılandırarak insanların kullanabileceği bilgileri sağlar.
Bilgi Güvencesi ve Siber Güvenlik: Güvenli sistemler oluşturma ve yönetme uygulamasıdır. Kamu ve özel kuruluşlar, büyük ve küçük kuruluşlar için önemlidir.
Bilişim Alanları
Bilişimin ilgilendiği alanlar şunlardır;
Kuramsal bilişim
Hesaplama kuramı
Bilgi ve kodlama kuramı
Algoritmalar ve veri yapıları
Programlama dili kuramı
Biçimsel yöntemler
Koşut zamanlı, paralel ve dağıtık sistemler
Veri tabanları ve bilgi erişimi
Uygulamalı bilişim
Yapay zekâ
Bilgisayar mimarisi ve mühendisliği
Bilgisayar grafikleri ve görselleştirme
Bilgisayar güvenliği ve kriptografi
Hesaplamalı bilim
Bilgi bilimi
Yazılım mühendisliği
Bilişim Hakkında Kısa Bilgiler
“Bilişim” kelimesini Türkçeye kazandıran isim Aydın Köksal’dır. Ünlü elektronik, bilgisayar ve yazılım mühendisi ve dilbilimci olan Köksal, aynı zamanda Türkiye Bilişim Derneği'nin onursal başkanıdır. Köksal; bilgisayar, bilişim, donanım, yazılım, veri tabanı gibi yaklaşık 2 bin 500 bilişim terimini Türkçeye kazandırmıştır.
“Bilişim” kelimesi “bilmek” fiilinin türevi “bilişmek” fiilinden türetilmiştir.
İngilizce “informatics”, Almanca “informatik”, Fransızca “informatique” şeklinde olan bilişim, İskandinav ülkelerinde “datalogi” kelimesinin karşılığıdır.
Hollandalı ünlü matematikçi ve bilgisayar bilimci Edsger Wybe Dijkstra, bilişim hakkında şunları söylemiştir: “Bilişimin bilgisayar ile bağlantısı; astronominin teleskop ile bağlantısından fazla değildir.”
“Bilişim” terimi; ilk kullanıldığı yıllarda “bilginin saklanması ve işlenmesi için bilgisayar kullanılması” anlamlarında bir kelimeydi. Bu terim, “bilgi etkileşimlerinin otomatikleştirilmesi” tanımı "bilgi" ve "otomatik" kelimelerinin bir türevi olarak literatüre girmiştir.
Bilgisayar sistemleri çok büyük algoritmik işlemleri kısa sürede yapabilirken, insan zekâsı karar alma ve tanıma gibi bilişsel algılama bakımından bilgisayarlara göre daha üstündür.
Yapay zekâ, bir bilişim alanı olarak insan zekâsının simülasyonu iddiasındadır.
0 Yorumlar